Руслан Искаков: Экспорттаушыларға бізбен бірге тыныштау
Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев 10 маусымда Шетелдік инвесторлар кеңесінің отырысында экспорттық кредиттерді субсидиялауды бастауды ұсынды. Мемлекет басшысының пікірінше, бұл қолдау шарасын елімізде қолданылып жүрген құралдар тізбегіне «жуық арада» қосу қажет.
Ол экспортты қаржылық қолдаудың бірыңғай операторы KazakhExport үшін (ҚР Сауда және интеграция министрлігінің ведомстволық бағынысты ұйымы, «Бәйтерек» ҰБХ» АҚ еншілес компаниясы) «дұрыс реттеуші режимді» қарастыру керектігін мәлімдеді. Экспорттаушылар тез және артық бюрократиясыз қолдау алуы тиіс.
«Курсив» осы құрылымның басқарма төрағасы Руслан Искаковпен әңгімелесіп, қазақстандық экспорттаушыларға қалай көмектескенін және компанияның алдағы кезеңге қандай жоспарлар қойып отырғанын білді.
- Руслан Викторович, компанияның атауынан оның жұмысы экспортпен байланысты екені түсінікті, бірақ KazakhExport қалай жұмыс істейді?
- Отандық экспорттаушылар сыртқы нарыққа шыққанда, оларға түрлі елдерден, оның ішінде экономикалық дамыған елдерден ұқсас өндірушілермен бәсекелесуге тура келеді. Мысалы, қазір көптеген қазақстандық компаниялар Өзбекстанда бизнес жүргізуге белсенді түрде тырысуда және біздің экспорттаушылардың, айталық, ҚХР, Түркия, Ресей немесе Еуропаның бәсекелестері өзбекстан нарығында бір-бірімен бетпе-бет келіп, өздерінің мемлекеттік институттарының - экспорттық-кредиттік агенттіктері мен эксимбанктерінің қолдау құралдарын белсенді пайдалануда. Яғни, сыртқы нарықта табысты бәсекеге түсу үшін кәсіпорындар сапалы тауар немесе қызмет өндіре алмайды: көбінесе экспорттаушының қандай қаржылық қолдауы бар екенін шешуші фактор болып табылады. Біздің міндетіміз, қысқаша сипаттайтын болсақ, отандық экспорттаушыларға экспорттық циклдің әрбір кезеңінде қаржылық қолдау көрсету, оның үстіне бұл ЕАЭО бойынша бәсекелес елдерден немесе серіктестерден жаман болмауы тиіс.
Қазақстанда таза түрде эксимбанк жоқ, сондықтан экспорттық-кредиттік агенттік ретінде функцияларды ішінара біріктіруімізге және біздің серіктестерімізді - даму институттары мен екінші деңгейлі банктерді экспорттық операцияларды қаржыландыруға тартуға тура келеді. Экспорттық операцияның өтуі үшін Қазақстаннан тыс жерлерге шығу кезінде экспортқа бағдарланған өндіріс құру немесе жұмыс істеп тұрған кәсіпорынды қайта жарақтандыру үшін қаржыландыру - инвестициялар әрдайым қажет: шикізатты сатып алу үшін айналым капиталы қажет, халықаралық келісімшарттар бойынша кепілдіктер шығару үшін банкте қаржыландыру лимиттері қажет, машина жасау өнімін немесе инжинирингтік компаниялардың қызметтерін экспорттау үшін шетелдік сатып алушыға немесе тапсырыс берушіге де ақша қажет, оның ішінде «ұзын» қаржы қажет, тіпті халық тұтынатын тауарларды немесе азық-түлік өнімдерін жеткізу кезінде импорттаушылар төлемді кейінге қалдыруды сұрайды, ал бұл айналым капиталын бұру және жеткізілген тауар үшін өз ақшасын алмау ықтималдығы. Тәуекелдер барлық жағдайларда, яғни экспорттық циклдің әрбір кезеңінде туындайды, экспорттаушылар мен банктер оларды толық көлемде өздеріне алуға әрқашан дайын емес.
Біздің жұмысымыз - тәуекелдерді бағалау, оларды басқару және оларды жою. Экспорттаушыларға және экспортты қаржыландыратын банктерге сақтандыру өтемін ұсыну, экспорттық операциялардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету, бұл біздің банктерге экспортты белсенді түрде кредиттеуге, отандық өндірушілердің өндірістік әлеуетін дамытуға, сондай-ақ қазақстандық тауарлар мен қызметтерді тікелей шетелдік сатып алушыларды қаржыландыруға, сол арқылы халықаралық бәсекелестікті жеңуге мүмкіндік береді.
Біздің мақсатты аудиториямыз - өз өнімдерін шетелге жеткізуге дайын, бірақ экспорттық жеткізілімдердің табыстылығына қосымша сенімді болғысы келетін бизнес.
Нарық тарапынан біздің жұмысымызға деген реакцияны көріп отырмыз - сұраныс, бұл ретте өсу үстінде. 2020 жылы KazakhExport 134,6 млрд теңгеге 115 кәсіпорынды қолдады, салыстыру үшін 2019 жылы бұл сома 97 млрд теңгені құрады. Биылғы жылдың басынан бастап 11 маусымдағы жағдай бойынша біз экспорттаушы кәсіпорындарға 58 млрд теңгеге қолдау көрсеттік.
2016 жылдан бастап біздің сақтандыру өтемімізге қазақстандық экспорттаушылар банктерден 239,8 млрд теңге қаржы тартты.
Алдағы жылдың басты мақсаты - бизнесті қолдау көлемін ұлғайтуды жалғастыру. 2021 жылы біз 200 млрд теңгеге жуық сомаға сақтандыру міндеттемелерін қабылдауды жоспарладық.
- Мемлекет басшысы экспортты қаржылық қолдаудың бірыңғай операторы KazakhExport үшін «дұрыс реттеуші режимді» қарастыру қажеттігін мәлімдеді. Бұл нені білдіреді?
- Экспорттық-кредиттік агенттіктер жүз жыл бұрын пайда бола бастады, және олар сақтандырумен айналысса да, олардың жұмысы классикалық сақтандыру компанияларының қызметінен өте өзгеше, тиісінше оларды бүкіл сақтандыру нарығы сияқты реттеу орынсыз, сондықтан бүкіл әлемде экспорттық-кредиттік агенттіктердің өзіндік нормативтік-құқықтық базасы бар, жеке заңдармен және актілермен реттеледі.
Мен KazakhExport жалпы реттеуден шығару бізге тез жұмыс істеуге және компаниялардың көбін сақтандыруды қамтамасыз етуге мүмкіндік беретініне сенімдімін.
- Іс жүзінде KazakhExport - ҚР сақтандыру нарығының ойыншыларының бірі. Неге осындай функционалы бар мемлекеттік компанияға қажеттілік пайда болды?
- Қазақстанның сақтандыру секторында 28 ұйым жұмыс істейді, алайда KazakhExport-тан басқа олардың ешқайсысы өңдеу секторындағы экспорттаушыларға және банктерге сыртқы сауда операциялары кезінде төлемеу тәуекелінен сақтандыру қорғауын бермейді және экспорт бойынша мәмілелердің қауіпсіздігіне кепілдік бермейді.
Және біз онда жеке компаниялардың неге жұмыс істемейтінін түсінеміз. Біріншіден, тәуекелдер мен тарифтер мөлшерінің арақатынасы жеке меншік үшін тиімсіз. Экспорттық келісімшарттар сома бойынша үлкен, бірақ тарифтен сақтандыру компаниясы кіріс алады, яғни тәуекел жоғары, ал кірістілігі төмен.
Екіншіден, банктер экспорттық мәмілелер бойынша жеке сақтандыру компанияларымен жұмыс істеуге әрқашан дайын емес: KazakhExport квазимемлекеттік құрылым бола отырып, ынтымақтастық үшін тартымды болып көрінеді.
Үшіншіден, сақтандыру компанияларының бір бөлігінде экспорттық келісімшарттарды өтеу үшін капитал жеткіліксіз болуы мүмкін. Сондықтан бұл сегменттің ашық болуына қарамастан, осы нарықта KazakhExport-тан басқа ешкім жұмыс істемейді және біз монполист емеспіз. Бірақ өңдеу өнеркәсібінің экспортын ынталандыру қажет - бұл бүкіл әлем мемлекеттерінің алдына қойған басты міндеттердің бірі. Сондықтан экспорттаушыларды қолдайтын мемлекеттік компаниялар әрқашан Қазақстанда ғана емес, шетелде де белгілі бір нысанда жұмыс істеді.
- Сіз өз жұмысыңызға бюджеттен ақша аласыз. Сіздер соңғы жылдары қанша ақша алдыңыздар және олардан алатыр қайтарым қандай? Ал ең бастысы - ұсынылатын субсидиялардың мәні неде?
- Математикасы қарапайым: жарғылық капитал - 105 млрд теңге, оның 96 млрд теңгеге жуығы соңғы 5 жылда алынған. Осы кезеңде, яғни 2016 жылдан бастап біз сақтандыру міндеттемелерін қабылдадық, яғни экспорттаушыларға 439 млрд теңге сомасында қолдау көрсеттік, 2021 жылдың соңына дейін тағы 140 млрд теңге қабылдауды жоспарлап отырмыз. 160-тан астам кәсіпорын біздің қызметтерімізді пайдаланды. Қаражаттың өзі өтімділігі жоғары активтерге орналастырылған, олар арқылы біз сақтандыру міндеттемелеріміз бойынша жауап береміз, яғни банктер де, экспорттаушылар да, егер сақтандыру жағдайы орын алса, онда біздің клиенттің залалын өтеу үшін әрқашан жеткілікті қаражаты болады деп сенеді.
Бизнесті қолдаудан бөлек, біз салықтарды аударып, дивидендтер төлейміз. Соңғы бес жылда біз бюджетке 1,23 млрд теңге аудардық, ал жалғыз акционері «Бәйтерек» ҰБХ» АҚ-на дивидендтер 6,2 млрд теңгені құрады.
Өздеріңіз көріп отырғандай, біз ақшаны босқа жұмсамаймыз, оларды сақтаймыз және тек арнаулы мақсатына - біздің экспорттаушыларды қолдауға жұмсаймыз. Экспорттық кредиттер бойынша пайыздық мөлшерлемелерді субсидиялаудың жаңа құралына келетін болсақ, бұл шара бүкіл әлемде, оның ішінде ЕАЭО бойынша әріптестері Ресей мен Беларусьта белсенді түрде қолданылып келеді. Әдетте, бұл шараны инжинирингтік компаниялар пайдаланады. Қазақстандық машина жасаушылар шетелге шыққан кезде қуатты бәсекелестермен бетпе-бет келуге тура келеді, біз өз құралдарымыздың «арсеналымен» жеткен жеңісіміз де бар - бұл қазақстандық локомотивтерді, автобустарды, автомобильдерді, трансформаторларды және тіпті тікұшақты жеткізу. Қызмет көрсету экспортына келетін болсақ, бізде қоржынымызда табысты жобалар бар. Біздің қолдауымызбен отандық компаниялар итальяндықтарға үшін жобалау жұмыстарын орындайды, басқа компания Қырғызстанда алтын шығаратын фабрика салды және екіншісінің құрылысын аяқтауда, ал бұл келісімшарттың құны $150 млн асады. Сібірде газ құбырын салатын клиент бар, ал екіншісі Ресейдің Поволжьесінде бұрғылау жұмыстарын орындайды, тіпті BAZIS-CONSTRUCTION біздің қолдауымызбен Өзбекстанда құрылыс жобалап, салып жатыр.
Біздің кәсіпорындар үшін көптеген мүмкіндіктер әзірге іске асырылмаған, себебі шетелдік тапсырыс берушілер қызмет көрсетіп қана қоймай, өздерінің эксимбанктерінен байланысты кредиттер әкелетін жеткізушілерді таңдайды. Осылайша, пайыздық мөлшерлемені субсидиялау отандық қаржы институттарының кредиттерін бәсекелестік деңгейге дейін арзандатуға мүмкіндік береді және біздің сақтандыру өтемімен банктер шетелдік тапсырыс берушілерді машина жасау өнімдерін немесе біздің инженерлердің қызметтерін сатып алуға кредиттей алады. Бұл, әрине, бүкіл әлем бойынша тапсырыс алуға көптеген мүмкіндіктер ашады.
